Այս անդրադարձը պետք է գրեի շուրջ 1,5-2 տարի առաջ, երբ լույս տեսավ պրոֆ. Սամվել Մուրադյանի հոդվածը, որում խոսվում է Նիկոլ Աղբալյան սայաթնովագետի մասին: Հետևելով մեր գրականագիտության "լավագույն" ավանդույթներին, հեղինակն իր բառերով վերաշարադրել է 1966թ. Բեյրութում տպագրված Ն. Աղբալյանի "Սայաթ-Նովայի հետ" գրքի` Մուշեղ Իշխանի գրած առաջաբանը և այդ իմաստով հիշյալ հոդվածը գիտական որևէ արժեք չունի: Հիշյալ հոդվածի տողամեջերում հարգարժան պրոֆեսորը չի զլանում գովերգել իր մի ազգականի` սայաթնովագիտության ոլորտում կատարած "դարակազմիկ" հայտնագործությունները և փնովել այլոց` այդ թվում Ասլան Ասլանյանի և իմ կատարած գործը: Սկզբունքորեն համաձայն չլինելով Ա. Ասլանյանի կողմից առաջ քաշած շատ ու շատ դրույթներին, հարկ եմ համարում նշել սակայն, որ պր-ն Ասլանյանի ճկույթում ավելի շատ սայաթնովագիտություն կա, քան որոշ ծակ-պրոֆեսորների բորբոսնած ուղեղում: Ինչ վերաբերում է սայաթնովագիտության բնագավառում իմ կատարած գործին, ապա իմ աշխատանքի մասին գնահատանքով և ջերմությամբ են արտահայտվել ոլորտի այնպիսի անվիճելի հեղինակություններ, ինչպիսիք են պրոֆեսոր Թովմաս Պողոսյանը, աշուղագետ, բանաս. գիտ. դոկտոր Շավիղ Գրիգորյանը, միջնադարյան տաղերգության հրաշալի գիտակ և ընդհանրապես քայլող հանրագիտարան Դանիել Երաժիշտը, գրող-հրապարակախոս Հրաչյա Մաթևոսյանը, "Տկզար" համույթի հիմնադիր-ղեկավար Կառլեն Միրզոյանը, բազմաթիվ լուրջ գրականագետներ և երգիչ-կատարողներ:
Վերջերս ԳԱԱ-ում կարդացած իր զեկուցման մեջ պրոֆ. Ս. Մուրադյանը թվարկելով սայաթնովագիտության երախտավորներին, չմոռացավ Մորուս Հասրաթյան սուրբ անունից անմիջապես հետո հիշատակել իր ազգական Լյուդվիգ Դուլյանի անունը (ընթերցողին խնդրում եմ չշփոթել տաղանդաշատ բանաստեղծ Լյուդվիգ Դուրյանի հետ): Չնայած որ, ցավոք, վերոհիշյալ Լյուդվիգ Դուլյանը այժմ ոչ ևս է, սակայն սայաթնովագիտությունը հայագիտության այն կարևոր բնագավառներից է, որի շուրջ կատարած ցանկացած ուսումնասիրություն պիտի ստանա իր արժանի գնահատականը:
Եվ այսպես. Լյուդվիգ Դուլյանի` Շիրազի ոճով ասած "անմխիթար ստվարավեպերը" կարդացող ընթերցողը զարմանքով կիմանա, որ Սայաթ-Նովայի հոր անունը ոչ թե Կարապետ է, ինչպես նշել է ինքը` Սայաթ-Նովան, իր գրած մի կրոնական ժողովածուի հիշատակարանում (տես` Մատենադարան ձեռ. 4270) այլ` Ղուլ Հարություն Սալմաստեցի, որ Նաղաշ Հովնաթանը Սայաթ-Նովայի քեռին է եղել, որ Սայաթ-Նովայի խանդոտ կին Մարմարը թոնրում վառել է նրա Դավթարի կեսը և այլն և այլն: (Ի դեպ Սայաթ-Նովայի ինքնագիր դավթարի 24-րդ և 84-րդ էջերում պահպանվել է այդ նույն "խանդոտ կին Մարմարի" վրացերեն լեզվով կատարած մի գրառումը, որում նա աղաչում է Աստծուն, որ Սայաթ-Նովան շուտափույթ գա իր մոտ, այս դավթարը կարդա իր և իր երեխաների համար և իր մեղավոր գլուխը նրա առաջ ծառա լինի ամեն):
Սայաթ-Նովայի ինքնագիր դավթարը թե՛ իր կենդանության օրոք և թե՛ մահից հետո սուրբ մասունքի պես է պահպանվել նրա ժառանգների կողմից, մինչև որ, ի վերջո, հանձնվել է Հովհ. Թումանյանին, որն էլ այն նվիրել է այժմյան Ե. Չարենցի անվան գրականության և արվեստի թանգարանին (ԳԱԹ, Սայաթ-Նովայի ֆոնդ, թիվ 1):
Լ. Դուլյանն իր գրքի առաջաբանում գրում է. "... թուրքերեն լեզվի իմ իմացության շնորհիվ է, որ ... բացահայտել եմ երգչի հոր, մոր և նրանց ծնողների աշխարհական և հոգևորական կյանքի մանրամասները...": Տեսնենք, թե թուրքերենի ինչպիսի գիտելիքներ է ունեցել Լ. Դուլյանը և ինչ բացահայտումներ են դրանք:
Սայաթ-Նովայի ինքնագիր դավթարի 43-րդ էջում կա հայատառ թուրքերենով գրված հետևյալ քառատողը.
Ղըհար էթտի Մևլա՛մ, յարաթտի իսան
Յարաթտի նուր, Աթամի նուր, զանի նուր
Ղայա շեյթան օ իլանա գերիշտի
Եդուրդի նուր, մեյվադան նուր, դանի նուր:
Ստորև ներկայացնում եմ վերոհիշյալ տողերի` "փայլուն թուրքագետ" Լ. Դուլյանի "մեկնաբանությունը" նախապես ներողություն խնդրելով ընթերցողներից այս բարբաջանքի համար:
Եվ այսպես, Լ. Դուլյանը գրում է. "Սայաթ-Նովան հիշյալ տաղում հաղորդում է, որ երեք հոգով` հայրը, մայրը և ինքը եկան սիրածի հոր տուն` Շահվերդուց աղջկա ձեռքը խնդրելու, բայց մինչև տուն հասնելը, նրանք շուկայում հանդիպել են` օձի, "օձը" փոխաբերական իմաստով ակնարկել է իր սիրած հորը, որը հանդիսանում էր երգչի հակառակորդը, քանի որ նա չէր ցանկանում աղջիկը երգչին կնության տալ": (Լ. Դուլյան. Սայաթ-Նովա. Պ. Սևակ, հրատ., Ե. 2004, էջ 32-33):
Հարկ եմ համարում ընթերցողին ներկայացնել հիշյալ քառատողի ճշգրիտ տողացի թարգմանությունը, որ կատարել է վաղամեռիկ արևելագետ Ն. Գևորգյանը:
Տերը իր ուժը ցուցաբերեց, մարդ ստեղծեց,
Ստեղծեց լույս, Ադամին սուրբ, կնոջը սուրբ,
Չար սատանան օձի կերպարանք ընդունեց
Կերցրեց նուռ, նռան պտուղ, հատը նուռ 1:
Ինչպես տեսնում ենք, այստեղ որևէ գրողի տարած Ղուլ Հարությունի մասին և կամ շուկայում թափառող օձ-աներ պապայի մասին խոսք չկա և չի կարող լինել: Իսկ ինչու է Լ. Դուլյանը այդպես ամուր կառչել "Ղուլ" բառից: Շատ պարզ պատճառով: "Ղուլը" դարերի ընթացքում պիտի հնչունափոխվի, դառնա "Դուլ" և սա էլ "Դուլյան" և իսկապես էլ, գրքի վերջում կա Լ. Դուլյանի ձեռքով գծած Սայաթ-Նովայի տոհմածառը, որի բոլոր ճյուղերին Դուլյաններ են թառած:
Հարկ եմ համարում նշել, որ այդ տոհմածառ-տոնածառի գագաթամերձ ճյուղերից մեկն էլ հատկացված է հայտնի հեռուստալրագրող Արմեն Դուլյանին, որը, ի պատիվ իրեն, իմ լավ բարեկամ, լրագրող Արամ Աբրահամյանին ասել է, որ դեռ իր հայրն էր այդ մարդուն համարում զեղծարար ու շառլատան: Համոզված եմ, որ Դուլյան տոհմում կան բազմաթիվ հարգարժան մարդիկ և այս ամենն առաջին հերթին վարկաբեկիչ է հենց նրանց համար:
Հարց է առաջանում, թե ինչո՞ւ է շիրազագիտության ասպարեզում լուրջ ավանդ ունեցող պրոֆեսոր Սամվել Մուրադյանը այդպես կրքոտ պաշտպանում այդ գրական աղբի հեղինակին: Ենթադրում եմ, որ ըստ երևույթին, նրան խոստացված է եղել տոհմածառի մի բարակ ճյուղ էլ տրամադրել իրեն և իր ազգականներին փեսայի կարգավիճակով: Պր-ն պրոֆեսոր: Ուզում եմ հիասթափեցնել Ձեզ: Ձեր նախնիներից և ոչ մեկը "Սայաթ-Նովայի խանդոտ կին Մարմարի" պատրաստած յոթ ձվով ձվածեղը չի կերել և Ձեր որդեգրած մեթոդը, այն է մարազմատիկ-գրաֆոման Լ. Դուլյանի աշխատանքը գովազդելու համար սևացնել այլոց կատարած գործը, վայել չէ գիտնականին և դասախոսին և խորհուրդ կտայի, որ Ձեր` գյուղական թամադայի պերճախոսության վառոդը ծախսեիք Ձեզ համար ավելի մատչելի բնագավառում: |
